Farmacja kliniczna w 2024 roku. Rozmowa z liderami PTFK
O farmacji klinicznej w 2024 roku
Rozmowa z Kamilą Urbańczyk i Adrianem Bryłą – Prezeską i Wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Farmacji Klinicznej
rozmawia Justyna Werno
Mamy początek 2024 roku. Farmacja kliniczna rozwija się dynamicznie, odpowiadając na złożone potrzeby pacjentów i osób wykonujących zawody medyczne w zakresie skuteczności i bezpieczeństwa stosowanej farmakoterapii. Jakie plany na kolejne miesiące ma PTFK?
Adrian: Na początku, zanim o planach, chciałbym podkreślić ten dynamizm, który zawarłaś w pytaniu, a który dotyczy farmacji klinicznej w Polsce. Wiemy, że pierwsze próby w tym zakresie poczynione zostały dawno, ale finalnie nie było efektu, tak zwanego „wymarzonego”. 4 lata temu, kiedy zdecydowaliśmy się na powołanie do istnienia Polskiego Towarzystwa Farmacji Klinicznej, również mieliśmy wielkie plany (rozpatrywane pewnie w kategoriach marzeń), ale teraz po upływie 4 latach od „tamtego momentu” bezdyskusyjnie możemy stwierdzić, że pociąg o nazwie „farmacja kliniczna” jest rozpędzony jak nigdy wcześniej i ma jeszcze zapas mocy :).
Co do planów na na kolejne miesiące – to przede wszystkim wieloośrodkowe badanie naukowe – „Zintegrowane zarządzanie farmakoterapią”, oceniające kompleksowe świadczenie usług farmacji klinicznej w stosunku do pacjentów hospitalizowanych w polskim systemie ochrony zdrowia, ale może o tym projekcie opowie Kamila, bo to Ona wraz z prof. Wielą-Hojeńską (konsultantem krajowym w dziedzinie farmacji klinicznej) przygotowały projekt.
Kolejne aktywności dotyczą nawiązania, a właściwie „przypieczętowania” porozumień z polskimi i zagranicznymi Towarzystwami i rozpoczęcie z nimi kolejnych projektów dot. realizacji usług farmacji klinicznej – nie tylko w placówkach jakimi są szpitale.
Jesteśmy również w trakcie organizacji 2 edycji Sympozjum Polskiego Towarzystwa Farmacji Klinicznej, które odbędzie się 20.10.2024 r. w Krakowie i odbędzie się w Towarzystwie historycznego wydarzenia jeśli chodzi o Polskę, a mianowicie – Europejskiego Sympozjum Farmacji Klinicznej, które rozpocznie się 21.10.2024r. i potrwa do 23.10.2024r., również w Krakowie.
Nie jest to możliwe żeby przedstawić w tym krótkim wywiadzie wszystkie zaplanowane aktywności, dlatego przedstawiłem tylko te najważniejsze, które z pewnością zapiszą się jako te, które doprowadziły do umocowania prawnego polskiej farmacji klinicznej.
Kamila: Przede wszystkim każde działanie, które pomoże farmaceutą w rozwijaniu swojej roli klinicznej z korzyścią dla pacjenta. Od webinariów, warsztatów, sympozjów po możliwość praktyk zagranicznych i projektów naukowych. Poprzez realizację tych celów będziemy również stopniowo pracować nad danymi niezbędnymi do dalszych rozmów na temat możliwość implementacji oraz realizacji usług farmacji klinicznej w polskim systemie opieki zdrowotnej. Stawiamy także na wzmocnienie roli farmaceuty klinicznego jako członka zespołu interdyscyplinarnego. Z tego względu otwieramy się na współpracę zarówno z organami zawodowymi, innymi towarzystwami zrzeszającymi farmaceutów, jak i towarzystwami reprezentującymi pozostałe zawody medyczne. W ostatnim czasie podpisaliśmy porozumienie nie tylko z Europejskim Towarzystwem Farmacji Klinicznej, ale też z Polskim Stowarzyszeniem Farmaceutów Onkologicznych, Sekcją Onkologiczną Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, a także Polskim Towarzystwem Medycyny Rodzinnej!
Tak jak wspomniał Adrian, badanie pt: „Zintegrowane zarządzanie farmakoterapią - badanie randomizowane oceniające kompleksowe świadczenie usług farmacji klinicznej wobec pacjentów hospitalizowanych w polskim systemie ochrony zdrowia” zostało przygotowane przeze mnie oraz prof. dr hab. Annę Wiela-Hojeńską we współpracy z ośrodkiem Medicines Optimisation Innovation Centre w Irlandii Północnej i specjalistami Institute for Healthcare Improvement założonego w Stanach Zjednoczonych. Pierwsze prace koncepcyjnie rozpoczęły się już w 2019 roku. Podstawą projektu są nie tylko dane i wieloletnie doświadczenia z innych krajów realizujących tego typu współpracę interdyscyplinarną, jest nią także 6-letnie doświadczenie Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego we Wrocławiu, gdzie wdrażamy i udoskonalamy podobne rozwiązanie. Obecnie w projekcie mamy 18 szpitali z różnych rejonów Polski i ponad 40 farmaceutów. To pierwsze przedsięwzięcie, w którym tak licznie uczestniczą Członkowie PTFK i z pewnością nie ostatnie.
Wartością PTFK są również sami Członkowie, którzy w obrębie licznych Sekcji pomagają sobie nawzajem w rozwiązywaniu codziennych problemów i spotykają się regularnie by planować kolejne przedsięwzięcia lub wymieniać się wiedzą. Chcemy ich w tym wspierać i odpowiadać na ich potrzeby.
Za jakimi zmianami systemowymi postulujecie jako Zarząd PTFK (w znaczeniu zmian/rozwiązań, które umożliwią szeroką implementację usług farmacji klinicznej)? Jak sądzicie, jakie zmiany uda się wdrożyć w niedalekiej przyszłości?
Kamila: Z pewnością większa ilość ośrodków umożliwiająca realizację specjalizacji z farmacji klinicznej jest pozytywną informacją – w niedługim czasie będzie ich prawdopodobnie już 7. Musimy jednak w dalszym ciągu wzmacniać przygotowanie do roli klinicznej już na etapie studiów i umożliwiać studentom zdobywanie doświadczenia oraz praktycznej wiedzy w obszarze farmacji klinicznej. W ten sposób będziemy efektywniej budować nasz potencjał kadrowy. Kolejnym krokiem jest stworzenie mechanizmów wspierania rozwoju usług farmacji klinicznej na poziomi systemu opieki zdrowotnej. Zdecydowanie jest to obszar do wspólnej dyskusji z decydentami w zakresie odpowiedniego modelu. W pewnej części krajów europejskich sprawdza się połączenie wymagalności udziału farmaceuty w opiece nad pacjentem wraz z finansowaniem świadczonych usług. Podobne rozwiązania w naszym kraju zdecydowanie mogłyby doprowadzić do dynamiczniejszego rozwoju tej dziedziny. Zbliżone rekomendacje zawarliśmy w raporcie ministerialnym „Rozwiązania w zakresie farmacji klinicznej oraz działalności farmaceutów w podmiotach leczniczych”, który został przygotowany z końcem 2022 roku.
Adrian: Mając na uwadze ogromne korzyści dla pacjentów (nie tylko tych hospitalizowanych) oraz dla całego systemu opieki zdrowotnej, naszym celem, albo inaczej – celem naszych działań, jest przede wszystkim doprowadzić do jasnego i jednoznacznego zdefiniowania miejsca i roli farmaceutów klinicznych w polskim systemie ochrony zdrowia i uznania oferowanych usług jako świadczeń refundowanych. Myślę, że wyniki jakie otrzymamy po zakończeniu naszych badań i projektów, pozwolą na to, aby dalszy proces legislacji przebiegał sprawnie.
Farmacja kliniczna po studiach farmaceutycznych jawi się jako jedna ze ścieżek zawodowych farmaceutów. Czy farmacja kliniczna może stać się zachętą do powrotu zainteresowania kierunkiem farmaceutycznym wśród młodych ludzi? Czy Waszym zdaniem może być konkurencją dla powszechnych tak ostatnio studiów lekarskich?
Kamila: Uważam, że studenci są co raz bardziej świadomi zawodowo. Chcą by wiedza zdobyta podczas studiów, okupiona ciężką pracą, mogła być wykorzystana w codziennej pracy. Niestety obecny charakter zatrudnienia w aptece ogólnodostępnej wielokrotnie bywa rozczarowujący ze względu na poczucie zepchnięcia do roli sprzedawcy i odmienne oczekiwania absolwentów. Mam nadzieję, że stopniowe wdrażanie opieki farmaceutycznej zmieni ten trend. Praca jako farmaceuta kliniczny często bywa zarówno bardzo dynamiczna, jak i wymagająca. Każdy dzień może być inny i przynosić nowe wyzwania, co samo prowadzi do konieczności ciągłego dokształcania się. Dla mnie to zdecydowanie jedna z lepszych części tej profesji. Wiele satysfakcji przynosi także bezpośredni wpływ na kształt opieki nad pacjentem i osiąganie przez niego oczekiwanych efektów terapeutycznych. Z badania przeprowadzonego jakiś czas temu na zlecenie firmy Gedeon Richter wynika, że aż 16% studentów farmacji, chce w przyszłości zostać farmaceutą klinicznym. To więcej niż statystyki dotyczące aptek ogólnodostępnych. Jak widać już w tej chwili przyszli absolwenci pragną zmierzać w tym kierunku i osobiście chciałabym, żeby te wyniki były jeszcze wyższe w kolejnych latach! Jest to zdecydowanie szansa na zwiększenie zainteresowania zawodem farmaceuty.
Adrian: Zacznę od końca – nie rozpatrywałbym wymienionych dwóch kierunków studiów medycznych jako rywalizacji, bo od razu może pojawić się myśl, że coś jest lepsze lub coś jest gorsze, a przecież optymalizacja farmakoterapii pacjenta hospitalizowanego (i nie tylko) to przede wszystkim praca zespołowa w ramach terapeutycznych zespołów interdyscyplinarnych. Doświadczam tego każdego dnia w oddziałach Szpitala Specjalistycznego im. Ludwika Rydygiera w Krakowie, gdzie kieruję pracą Zespołu Farmacji Klinicznej. Myślę, że to właśnie ten wzajemny szacunek sprawi, że zmieni się postrzeganie kierunku studiów jakim jest farmacja. Już teraz, ja, Kamila i wiele osób z grona Członków Polskiego Towarzystwa Farmacji Klinicznej, otrzymujemy wiadomości od studentów, w których możemy przeczytać o tym, że młodzi ludzie zauważają zmiany, które dzieją się w obszarze farmacji klinicznej i chcieliby właśnie z tą dziedziną farmacji związać swoją przyszłość, deklarując chęć nauki nie tylko w ramach obowiązkowych staży, ale także w ramach wolontariatów. Jesteśmy w momencie w którym dokonane zostały zmiany w programach kształcenia na kierunku farmacja oraz w programie specjalizacji z zakresu farmacji klinicznej. Zamykając odpowiedź – myślę, że to wszystko „pracuje” na zwiększenie zainteresowaniem farmacją - w tym farmacją kliniczną.
Jaki wpływ farmacji klinicznej na farmację szpitalną dostrzegacie jako farmaceuci kliniczni i Zarząd PTFK. Jakie korzyści dla farmacji szpitalnej niesie za sobą farmacja kliniczna?
Adrian: Odpowiedzią na to pytanie jest dokument, w przygotowaniu którego brało udział między innymi Polskie Towarzystwo Farmacji Klinicznej, a dokumentem tym jest „Raport 2022. Rozwiązania w zakresie farmacji klinicznej oraz działalności farmaceutów w podmiotach leczniczych”. To dokument dotyczący farmacji klinicznej i szpitalnej oraz wsparcia kadr farmaceutycznych i ich rozwoju, a także wykazu badań zlecanych lub wykonywanych przez farmaceutów. Zmieniające się realia dotyczące farmacji klinicznej, wpływają także na to, jak wygląda teraźniejsza farmacja szpitalna i jaka jest faktyczna rola farmaceuty szpitalnego. Następuje wyraźne przeorientowanie zainteresowań farmaceutów, dotychczas ukierunkowanych ściśle na wytwarzanie i dyspensowanie leków, w kierunku aktywnego rozpoznawaniu i zaspokajania potrzeb indywidualnych pacjentów - zapewnieniu im skutecznej i bezpiecznej farmakoterapii, jak również ku aktywnemu uczestniczeniu w procesie udzielania świadczeń zdrowotnych. Interwencje z zakresu farmacji szpitalnej od interwencji z zakresu farmacji klinicznej rozróżnia poziom, na którym podejmowane są poszczególne działania. Interwencjami z zakresu farmacji szpitalnej są działania podejmowane przez farmaceutów szpitalnych zgodnie z ustawą o zawodzie farmaceuty i ustawą Prawo Farmaceutyczne na poziomie, który obejmuje gospodarkę lekiem oraz bezpieczeństwo farmakoterapii na poziomie systemowym w danej placówce ochrony zdrowia.
Kamila: Obie te dziedziny są ze sobą ściśle powiązane. Zgodnie z Ustawą o zawodzie farmaceuty usługi farmacji klinicznej może wykonywać zarówno specjalista farmacji klinicznej jak i szpitalnej, ale też farmakologii. W polskich warunkach wielu farmaceutów podejmuje inicjatywy oddolne w zakresie opieki nad pacjentem właśnie z poziomu apteki szpitalnej.